Autor: Milena Bajda
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Czosnek pospolity (Allium sativum) jest liderem wśród roślin leczniczych o skuteczności dowiedzionej badaniami klinicznymi. Znajomość działania poszczególnych składników biologicznie czynnych w czosnku umożliwia stosowanie go jako preparatu proleczniczego dla ludzi i zwierząt. Często nazywany jest naturalnym antybiotykiem.
Czosnek zawiera m.in.: białka, węglowodany, tłuszcze, błonnik, witaminy, składniki mineralne, flawonoidy, fitosterole, pektyny oraz wiele innych (Tabela 1). Zawarte w nim fitoncydy (to m.in. siarczki, disiarczki, sulfotlenki, glikozydy izosiarkocyjanowe) wykazują działanie bakterio-, grzybo- i pierwotniakobójcze.
Badania naukowe nad składnikami biologicznie czynnymi czosnku dowiodły, że za jego najcenniejsze właściwości odpowiadają organiczne pochodne siarki, których prekursorami są tioaminokwasy (alliina, metyloalliina, propyloalliina) (Ryc.1).
Ryc. 1. Prekursory związków siarkoorganicznych czosnku (Marciniec i Włodarczyk – Marciniec, 2008)
Alliina to siarkoorganiczny związek chemiczny (sulfotlenek S-alkilocysteiny). Stanowi ona 83% ogólnej ilości aminokwasów znajdujących się w czosnku. Na metyloalliinę (S-tlenek-S-metylocysteiny) przypada 13%, a na propyloalliinę (S-tlenek-S-propylocysteiny) 2%. Alliina uznawana jest za prekursora zapachu i smaku czosnku. Podczas jego rozdrabniania następuje uaktywnienie obecnego w świeżym czosnku enzymu allinazy, pod którego wpływem alliina ulega hydrolizie, wskutek czego powstaje allicyna (Tabela 1), kwas pirogronowy i amoniak.
Allicyna wykazuje właściwości antybiotyczne czosnku. Działa przeciwbakteryjnie, m.in. hamuje rozwój Helicobacter pylori. Na jej strukturze oparte są preparaty stosowane jako środki przeciwgrzybicze. Może być stosowana jako środek odkażający drogi oddechowe. Ponadto hamuje skupianie płytek krwi, obniża ciśnienie krwi i poziom tłuszczów w surowicy krwi.
Ajoen i winyloditiina stanowią kolejne produkty rozpadu alliiny (Tabela 1). Winyloditiina wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, a ajoen działanie antymykotyczne, dzięki któremu może stanowić substancję do leczenia grzybic. Nadto posiadają one działanie antyagregacyjne płytek krwi.
Czosnek zawiera także olejki czosnkowe, w skład których wchodzą m.in.: di-, tri-, tetrasiarczek diallilu, disiarczek dipropylu, disiarczek propyloallilowy, disiarczek dimetylu oraz enzymy i wiele substancji o działaniu antybiotycznym: adenozynę, alliksynę, kwercetynę, skordyninę, garlicynę i allistatynę. Adenozyna przeciwdziała zlepianiu się trombocytów, przez co zdolność naczyń wieńcowych ulega poprawie. Garlicyna ma zastosowanie w leczeniu biegunki bakteryjnej oraz schorzeń infekcyjnych dróg moczowych u dzieci. Z kolei allistatyna powoduje zwalczanie bakterii okrężnicy i gronkowca.
Tabela 1. Składniki czosnku i ich właściwości biologiczne (Lutomski, 2001).
Składniki | Właściwości |
1. Najważniejsze składniki: | |
Alliina (pochodna aminokwasu cysteiny) | substancja biologicznie nieaktywna |
Allicyna [Ajoen i Winyloditiina] | czynnik hamowania agregacji płytek krwi: -obniżanie poziomu lipidów i cholesterolu, -zwiększanie aktywności fibrynolitycznej, -właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne i antyagregacyjne |
2. Specyficzne składniki: | |
Olejek | właściwości przeciwbakteryjne dzięki zawartym w olejku lotnym związkom siarkowym |
Siarczki, dwusiarczki, trójsiarczki, inne wielosiarczki m.in. trójsiarczek etylopropenylowy | hamują agregację płytek krwi |
Tiole i tiosulfinaty | |
Enzymy (alliinaza, arginaza, myrozynaza, peroksydaza, tyrozynaza, dezoksyrybonukleaza) | katalizują rozpad alliiny i innych związków siarkowych |
3. Glikozydy | |
4. Tioglikozydy Skordyniny A i B | właściwości przeciwbakteryjne |
5. Nukleozydy Adenozyna | hamują agregację płytek krwi |
6. Saponiny Escyna | właściwości obniżające poziom cukru |
7. Garlicyna | właściwości przeciwbakteryjne |
8. Flawonoidy | wpływ na obniżenie nieklasycznego nadciśnienia |
9. Kwasy organiczne | |
10. Gammaglutamylopeptydy | |
11. Lipidy | |
12. Prowitaminy (A, D) i witaminy A, B1, B2, C, PP | właściwości odżywcze i wzmacniające |
13. Pierwiastki śladowe: Mg, Fe, Zn, Cu, Mo, B, J | właściwości biokatalityczne |
Szerokie i drogocenne spektrum działania czosnku (bakteriobójcze, przeciwpasożytnicze, przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, przeciwmiażdżycowe, gojące, obniżające ciśnienie krwi oraz podnoszące odporność organizmu), czyni go nie przez przypadek liderem wśród roślin leczniczych.
Literatura:
1. Block E. 2009. Garlic and other alliums: the lore and the science. Royal Society of Chemistry, Cambridge.
2. Durak A. Ozturk H.S., Olcay E., Guven C. 2002. Effects of garlic extract supplementation on blood lipid and antioxidant parameters and atherosclerotic plaque formation process of cholesterol-fed rabbits. J. Herb. Pharmcother. 2(2), 19-32.
3. Gumowska I. 2009. Uzdrawiający czosnek. Wyd. Agencja Wydawnicza Ad Oculos, Warszawa – Rzeszów.
4. Lutomski J. 2001. Znaczenie ziół w terapii i dietetyce. Postępy Fitoterapii 2-3, 3-8.
5. Marciniec K., Włodarczyk-Marciniec B. 2008. Przeciwnowotworowe własności czosnku. Postępy Fitoterapii 2, 90-95.
6. Sovova M., Sova P. 2004. Pharmaceutical importance of Allium sativum L. 5. Hypolipemic effects in vitro and in vivo. Ceska Slov. Farm. 53 (3), 117-123.
7. Wink M., Van Wyk B.E. 2008. Rośliny lecznicze świata. MedPharm Polska, Wrocław.