Elicytory

Elicytory są bardzo istotnym ogniwem biorącym udział w regulacji procesów zachodzących w komórce w odpowiedzi na zagrożenia zewnętrzne. Stanowią sygnał dla komórki indukujący syntezę białek, które mają za zadanie przeciwdziałanie zagrożeniom.
Niektórzy autorzy twierdzą, że są to molekuły sygnalne odpowiedzialne za wzbudzanie reakcji obronnych rośliny na czynnik chorobotwórczy. Inni definiują je jako związki indukujące syntezę fitoaleksyn. Obie definicje są oczywiście poprawne. Okazuje się również, że niektóre elicytory mogą w ogóle nie wykazywać oddziaływania na mikroorganizmy chorobotwórcze. Większość jednak oddziałuje na patogen poprzez indukcję reakcji obronnych roślin. Kiedy elicytory wytwarzane przez czynniki chorobotwórcze „wychwycone” zostaną przez roślinę dochodzi do reakcji obronnych.
Generalnie elicytory dzielimy na biotyczne i abiotyczne. Do biotycznych należą węglowodany, lipidy z komórek grzybów, polisacharydy ze ścian komórkowych roślin, czyli są to źródła biologiczne. Do drugiej grupy należą związki syntetyczne np. fungicydy, metale ciężkie, promieniowanie UV, ale zaliczamy tu również mechaniczne zranienie roślin.
W kulturach in vitro pod wpływem elicytorów dochodzi do produkcji fitoaleksyn. Elicytorami w tym wypadku mogą być: płyny pohodowlane, ekstrakty, spory grzybów, enzymy cellulolityczne. Wpływ elicytorów na sekrecję metabolitów do pożywki stanowi ich ogromną zaletę, ułatwiając ich separację oraz prowadzenie ciągłej kultury.

Do najczęściej stosowanych elicytorów należą:
– całe kultury grzybów strzępkowych oraz supernatanty ich płynów hodowlanych
– autoklawowana biomasa grzybów z rodzaju Aspergillus, Fusarium, Phytophtora, Verticillium, Penicillium, Phytium
– autoklawowalna biomasa glonów
– ekstrakty drożdżowe
– polisacharydy: chitozan, alginian, cyklodekstryny, guma gwarowa, ramazan, ksantan, kurdlan i inne
– enzymy grzybowe: endopoligalakturonaza, cellulaza, pektynaza
– metale ciężkie
– siarczan wanadu
– KCl

Przykłady elicytorów stosowanych w celu zwiększenia biosyntezy niektórych metabolitów wtórnych:
– elicytor: wodny ekstrakt grzybni Aspergillus flavus, metabolit wtórny: barwniki antocyjanowe, kultura roślinna: Daucus carota
– elicytor: oligogalakturonidy, metabolit wtórny: szikonina, kultura roślinna: Lithospermum erythorhizon
– elicytor: chitozan, metabolit wtórny: wanilina, kultura roślinna: Vanilla planifolia
– elicytor: homogenat Botrytis, metabolit wtórny: sanguinaryna, kultura roślinna: Papaver somniferum
– elicytor: ściana komórkowa Phytophtora megasperma, metabolit wtórny: ajmalicyna i kwas 2,3-dihydroksybenzoesowy, kultura roślinna: Catharanthus roseus.

Na podstawie:
Biotechnologia roślin. Pod red. Stefana Malepszego. PWN. Warszawa 2001.
Leszek B. Orlikowski, Adam Wojdyła, Czesław Skrzypczak. Elicytory w ochronie roślin przed grzybami chorobotwórczymi. 1996.
Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach.